İstanbul Çocuk ve Ergen Psikanalitik Psikoterapi Derneği

Savunma mekanizmalarına getirdiği açılım ve çocuk psikanalizi tekniğine ilişkin çalışmaları (Freud A, 1926) yanında Anna Freud’un diğer önemli katkıları çocuğun gözlemlenmesini ön plana çıkarması ve gelişim çizgileri kavramıdır. Doğrudan çocuk gözlemi hem çevresel etkenlerin çocuğun gelişimi üzerindeki etkilerinin hesaba katılması gerekliliğini hatırlatmış, hem de psikanaliz ile bilimsel araştırma arasında bir köprü kurulmasını sağlamıştır. Öte yandan çocuk gözlemlerinden elde ettiği veriler gelişimi farklı bir açıdan ele almayı sağlayan gelişim çizgileri kavramını geliştirmesine imkan vermiştir. Anna Freud gelişimin her evresini çocuğun karşı karşıya kaldığı dışsal gereklilikler ile çocuğun ruhsal yapısının değişik mercilerinin farklılaşması ve olgunlaşması arasındaki hassas dengeler olarak ele alır ve çocuğun hem ruhsal hem de toplumsal yaşamdaki tedrici özerkleşmesini değerlendirmenin merkezine koyar (Freud A. 1965).

Winnicott tutma, ele alış ve nesne sunma başlıkları altında topladığı annelik işlevlerine daha sonra annenin ayna rolü (mirror-role of the mother) adını verdiği yeni bir işlevi eklemiştir (Winnicott, 1971b). Makalesinin başında, benlik oluşumunda aynanın rolüne değinen Lacan’dan etkilendiğini ancak Lacan’dan farklı olarak gerçek aynayı değil annenin bakışını esas aldığını belirtir. Daha sonra bebeğin annesinin yüzüne baktığında ne gördüğü sorusunu sorar ve cevabını da verir: kendisini. Böylece bebek içinde bulunduğu duygusal durumu annesinin yüz ifadesinden okur. Ancak kimi durumlarda annenin yüzü bebeğin içinde bulunduğu duygusal durumu değil, annenin kendi duygusal durumunu yansıtır. Winnicott annenin bakışlarında kendi duygusal durumlarını göremeyen bebeklerin başka yollar aradığı belirtir ve çoğu annenin de huzursuz, saldırgan veya hasta bebeğe daha çok tepki verdiğini hatırlatır.

Winnicott’a göre annenin bebeğine bakım verebilmesi için onunla özdeşim kurması, başka bir deyişle bebeğinin neye ihtiyaç duyduğunu hissetmesi gerekir. İşte birincil annelik meşguliyeti {primary maternel preoccupation) adını verdiği süreç hamilelik boyunca annenin bu özdeşimi gerçekleştirmesine olanak verir (Winnicott DW 1956).Winnicott, annenin çevreden uzaşlaşarak içine kapandığı ve doğacak bebeğine odaklandığı bu süreci “normal bir hastalık” olarak da tanımlar. Doğumdan sonraki haftalarda giderek etkisini yitiren bu duyarlılık hali zamanla yerini yeterince iyi anne’ye (good enough mother) bırakır. Artık anne bebeğinin tüm ihtiyaçlarını bekletmeden eksiksiz karşılamakla yükümlü değildir; geçici yetersizlikler sergileyebilir, ancak bunlar hiçbir zaman bebeğin katlanma yetisini aşmaz (Winniicott, 1949).

Winnicott’a göre (1945) bütünleşme eğilimine iki tür deneyime yardım eder: (1)bebeğin sıcak tutulması, ele alınması, yıkanması, sallanması ve isimlendirilmesi gibi bebek bakımına ait deneyimler ve (2) kişiliği içeriden toparlayan akut içgüdüsel deneyimler. Birçok bebek yaşamın ilk 24 saatinin bazı dönemlerinde bütünleşmeye doğru giden yolda ilerlemede başarılıdırlar. Bazılarında ise açgözlü saldırmanın erken inhibisyonu nedeniyle bu süreç gecikir veya geriye dönüşler meydana gelir.

A.Freud’un özellikle ergenlikteki çatışmaları aşmak üzere başvurulduğunu belirttiği savunmalardan çilecilik haz sağlayabilecek herşeyin, bu arada da cinsel dürtülerin toptan reddedilmesine karşılık düşer. Çileciliğin işlevi basit yasaklarla altbenliğin frenlenmesidir (Freud A., 1936). Yine ergenlikte sıklıkla başvurulan entellektüalizayson tehlikeli olarak algılanan duygulanımların yaşanması ya da varlıklarının kabul edilmesi yerine temsillere bağlanarak denetim altında tutulmasını hedefler.

Çökme korkusu kimi zaman analitik çalışmanın başında, kimi zaman da tedavi ilerledikten sonra sürece egemen olur. Hasta savunma düzeneklerinin etkisiz kalmasına ve benlik örgütlenmesinin dağılmasına dair bir korku taşır. Savunma düzeneklerinin altında yatan bu primitif korkular (can çekişmeler) sözel öncesi döneme aittirler. Bu yüzden başlıca özellikleri düşünülemez oluşlarıdır. Bu korkular:

1. Bütünleşmemiş olma haline gerileme korkusu (Buna karşı geliştirilen savunma: parçalanma, yani dezentegrasyon)
2. Sonsuz bir düşme korkusu (Savunma: kendi kendini tutma)
3. Psikosomatik birliğin kaybolmasına dair korku (Savunma: depersonalizasyon) 
4. Gerçeklik duygusunu yitirme korkusu (Savunma: birincil narsisizmin abartılı kullanımı)
5. Nesnelerle olan ilişki yetisini kaybetme korkusu (Savunma: otistik haller)

Bu noktada Winnicott önemli bir açıklama getirir. Psikoz, çökme tehdidine karşılık gelmez; primitif korkulara karşı kendini savunma çabasından ibarettir. Bu anlamda klinik alanda karşılaşılan psikoz, her zaman bir savunma örgütlenmesine karşılık gelir. Hasta analitik çalışmada çökme korkusunu dile getirdiğinde, bu korku çocuklukta gerçekten yaşanmış ve bir savunma örgütlenmesine yol açmıştır. Winnicott’e göre analist, sürecin belli bir noktasında hastaya bu çökme korkusunu çocuklukta gerçekten yaşamış olduğunu iletmesi gerekir.

Winnicott’a göre, çözülmeler bütünleşmemeden kaynaklanır, bütünleşmenin tamamlanamaması veya kısmi olması çözülmelere neden olur. Bebeğin yaşantısında sakin ve uyarımlı (excited) durumlar vardır. Başlangıçta bebek karyolasında şunu veya bunu hissederken veya yıkanırken, derisinin uyarılmasından zevk alırken, diğer taraftan süt ile doyumu sağlanmadıkça bir şeyi ele geçirme ve yok etme güdüsü ile hemen doyum için bağırdığında aynı kişi olduğunun farkında değildir. Bu da bebeğin sakin deneyimleri yoluyla inşa ettiği annenin, zihninde yok etmek istediği memenin arkasındaki güç ile aynı kişi olduğunu başlangıçta bilmediği anlamına gelir.

Çözülme son derece yaygın bir savunma mekanizmasıdır ve şaşırtıcı sonuçlara yol açar. Örneğin şehir hayatı bir çözülmedir, medeniyet için ciddi bir çözülmedir bu. Savaş ve barış da öyle. Ruhsal hastalıklardaki aşırılıklar da iyi bilinir. Çocukluk çağında çözülme uyurgezerlik, dışkı kaçırma, şaşılığın bazı türleri vs olarak ortaya çıkar (Winnicott, 1945).

Klein (1935) depresif endişeyi benliğin özdeşleştiği iyi içsel nesnenin zarar görmesi yani nesnenin korunmasına yönelik bir endişe olarak tanımlamıştır. Bebek kendi agresif öğelerinin sevilen ve bağımlı olunan nesneyi yok edeceği endişesine kapılır. Klein depresif anksiyeteye karşı benliğin geliştirdiği üç tür savunmadan bahseder: 1) Paranoid savunma 2)Manik savunmalar 3) Obsesyonel savunmalar (yapıp-bozma)

Şizo-paranoid durumu izleyen depresif konum yaşamın 6. ayında doruk noktasına ulaşır ve sonra giderek etkisini yitirir. Aslında Melanie Klein depresif durumu şizo-paranoid konumdan önce tarif etmiştir (Klein M. 1935). Bebek tekrarlayan bakım işlemleri sonucunda hem dış dünyayı kendisinden farklı olarak algılamaya, hem de anneyi tam nesne olarak tanımaya, iyi anne ile kötü annenin aynı kişi olduğunu kavramaya başlar. Anneyi bir bütün olarak algılamak ona olan bağımlılığını da algılamasına yol açar; bu da anneye karşı hem sevgi hem de saldırganlık duygularının beslenmesine ve ambivalans’ın doğmasına neden olur. Anneye karşı duyulan saldırganlık duyguları ve buradan beslenen tahrip edici fanteziler nesneye zarar verme ve nesneyi kaybetme endişelerinin ortaya çıkmasına neden olur. Bu endişelerden doğan yoğun suçluluk duygusu oluşum halindeki üst benliğin habercisidir. Nesneyi kaybetme endişeleriyle başa çıkmak üzere geliştirilen onarma mekanizması ise kaynağını yaşam dürtüsünden alır.
Depresif konum içinde bebek anne ye babayı ayrı ayrı algıladığı gibi ikisi arasında bir bağ olduğunu da sezer. Annenin oral içe alma yoluyla babanın penisine sahiplendiği düşlemine sahiptir. Oidıpal çatışma erkek çocukta, annenin bedeni içindeki baba penisine kin duyulmasıyla başlar ve daha sonra çocuğun babayla özdeşim kurmasıyla sonuçlanır. Kız çocuk ise başlangıçta oral içe alma arzusuyla babaya yönelirse de daha sonra annenin içine aldığını varsaydığı penise sahip olmak üzere anneye yönelir. Görüldüğü gibi, Freud’un 4-6 yaş dönemine yerleştirdiği Oidipal çatışma Melanie Klein’da yaşamın ilk yıllarına kadar geriletilmiştir.

Kendinden önce gelen çocuk psikanalistlerinden farklı olarak hem tıp, hem çocuk hekimliği kökenli olan Winnicott çocuk psikanalizinin en özgün kişiliklerindendir. Klein’cı bir analistin analizinden geçmiş ve M.Klein’dan süpervizyon almış olmasına karşın görüşlerinin oluşmasında mesleki kökenleri daha ağır basmıştır. M.Klein’ın tahripkar dürtülere ağırlık vermesine ve çatışmaları içsel sahneye yerleştirip dış etkenleri görmezden gelmesine karşılık, Winnicott oyun ve yaratıcılığı ön plana çıkarır. Ayrıca annesiz bir bebeğin tahayyül dahi edilemeyeceğini öne sürerek çevre etkenlerinin önemini ve aynı zamanda M.Klein ile arasına koyduğu mesafeyi vurgular.

Winnicott gelişimi evrelere ayırma gibi uğraşa girmemiş ve özgün düşüncelerini birbirine eklemleyerek bütüncül bir kuram haline getirme yoluna gitmemiştir. Özellikle anne ve çocuklarla çalışmasından kaynak alan bu özgün düşünceler M.R.Khan’ın ifadesiyle ”düzenleyici kurgular” olarak adlandırılabilir.

Winnicott’un gelişime yaklaşımında çevre, özellikle de anne ayrı bir yere sahiptir. Çocuğun doğuştan gelen yetileri ancak anne bakımı eşliğindeyse gelişime katkıda bulunabilir. Winnicott annenin çocuk gelişimine katkılarını bir dizi kavram ile formüle etmeye çalışmıştır.

Bir yandan, çocuk hekimi olarak anne ve çocuklarla çalışma deneyiminin, diğer yandan da savaş yıllarının özel koşullarının Winnicott’un yaratıcılığıyla birleşmesinin sonucu terapötik görüşme (therapeutic consultations) uygulamasının doğmasına zemin hazırlamıştır. Uzun süreli terapi süreçlerini reddetmeksizin, kısa zaman dilimlerinde çocuk ve aileyle ilişkiye girme ve terapötik müdahelelerde bulunma zorunluluğu, Winnicott’un kendi kuramsal önermelerine uygun pratik uygulamalar yaratmasını kolaylaştırmıştır. Örneğin dil basacağı oyununda Winnicott annesinin kucağındaki bebeğe bir dil basacağı verir ve ardından bebek, anne ve kendisi arasındaki karşılıklı etkileşimleri izler (Winnicott, 1941). Çiziktirme oyunu’nda (squiggle game) ise önce Winnicott kağıt üzerine hiçbir şeye benzemeyen bir çizgi yapar ve çocuk onu bir şekle dönüştürür. Bu resim çocuğun yansıtmalarını içermesi nedeniyle üzerinde konuşulabilecek bir malzeme oluşturur. Daha sonra da aynı çiziktirmeyi çocuk yapar ve bu kez Winnicott onu bir şekle dönüştürür ( Winnicott, 1951; Winnicott, Winnicott, 1971c). Her iki oyunda da Winnicott, ara alan olarak tanımladığı “geçiş alanını” çocuğa ulaşma yolu olarak kullanmaktadır.

Beden ve ruh arasında yer alan sınır bir kavram olan dürtüyü tarif etmek için Freud uyaran ve refleks kavramlarına baş vurur. Canlı dokuya dışarıdan uygulanan bir uyaran hareket biçiminde bir tepki uyandırır. Eylem organizmayı uyarandan uzaklaştırır. Bu anlamda dürtü dışarıdan değil de organizmanın içinden kaynak alan bir uyaran olarak değerlendirilebilir. Ancak kaynak dışarıda değil, içeride olduğu için hareket ile dürtüden uzaklaşmak mümkün değildir; öte yandan dürtüsel uyaranların artması rahatsızlığa, azalması da hazza yol açtığı için dürtünün etkisinin ortadan kaldırılması gerekir (haz-rahatsızhk ilkesi). Dürtünün etkisizleştirilmesinin yoluysa doyumundan geçer (Freud S. 1915). Freud dürtüleri belirli bir düalizm içinde ele almış ve başlangıçta cinsel dürtüleri benlik ya da korunma dürtüleriyle karşı karşıya getirmiştir. Daha sonra Haz İlkesinin Ötesinde (Freud, 1920) başlıklı çalışmasında, yaşam dürtülerinin (Eros) karşısına ölüm dürtülerini (Thanatos) yerleştirmiştir. Bir erojen bölgeye bağlı olan kısmi dü rtüler başlangıçta birbirlerinden bağımsız olarak doyum ararlarken gelişim süreci içinde organize olurlar.

Latans dönemi ikincil cinsiyet karakterlerinin belirmesiyle sona erer. Puberte olarak adlandırılan bu gelişimsel dönüşüm ergenlik sürecinin başlangıcını işaret eder. Pubertenin bedensel düzeyde neden olduğu değişiklikler, bir yandan bedeni yetişkin cinselliğine yani üremeyle sonuçlanabilecek bir cinselliğe elverişli hale getiriken, bir yandan da latans döneminde uykuya yatan dürtülerin uyanmasına neden olur. Latans döneminden devralınan ruhsal yapı ve onun savunma mekanizmaları bu dürtü uyanışıyla baş etmeye uygun değildir. Böylece benlik kendini savunmak zorunda kaldığı bir dürtüsel dalga tarafından işgal edilmiş gibi olur (Freud A.,1936). Ergenliğin, diğerleri gibi bir gelişim evresi olarak değil de, bir kriz ya da ucu açık bir süreç olarak tasarlanmasına neden olan dürtülerle savunma mekanizmaları arasındaki uyumsuzluktur. Dürtüsel uyanış, latans döneminde küllenmiş olan ödipal sorunsalı alevlendirmesinin yanısıra daha önceki evrelere ait çatışmaları da güncelleştirebilir (anoreksiya nervoza, bulumi, madde kullanımı, v.b.). Bu çatışmaları çözmek için baş vurulan ilkel savunma mekanizmaları (yarılma, inkar, yüceleştirme, değersizleştirme) sıklıkla psikotik ya da sınır görünümlü tabloların ortaya çıkmasına neden olur. Kimi zaman eyleme geçme (acting-out) çatışmaların zihinsel düzeyde yaşanmasından kaçınma yolu olarak ortaya çıkabilir.
Ergenlik döneminin bir kriz süreci olarak anılmasında etkili olan bir diğer etken de yetişkin kimliğinin, özellikle de cinsel kimliğin bu everede oluşmasıdır. Cinsel kimlik oluşturma süreci, bir yandan hem ebeveyn imgelerinden hem de çocuksu tümgüçlülükten vazgeçmeyi gerektiren bir yas uğraşı, diğer yandan da cinsel nesne seçimini dayatan bir zorunluluğun karşılıklı etkileşimleriyle gerçekleşir.

Bedenin uyarılabilen ve haz kaynağı olabilen her bölgesi erojen bölge olarak adlandırılabilir. Ancak Freud bu terimi özgül olarak cinsel organlar, ağız ve anus bölgeleri için kullanmıştır. Erojen bölgeler “kısmi” olarak nitelendirilen dürtüleri barındırılar. Erojen bölgelerin ilki olan ağız ve dudaklar başlangıçta beslenme işlevine hizmet ederken daha sonra ikincil olarak erojen bölge niteliği kazanırlar. Böylece beslenme işlevi olmaksızın, haz amaçlı emme davranışı yerleşir (Freud, 1905).

Yaşamın üçüncü yılında başlayan fallik evrede dürtünün kaynağı cinsel organlara doğru yönelir. Başka bir deyişle, kısmi dürtüler cinsel organlar çevresinde bütünleşmeye başlar. Ancak bu aşamada henüz libidonun tam olarak genitalleşmesinden söz edilemez. Dürtünün nesnesi her iki cins için de penistir. Temel sorunsal penisin varlığı ve yokluğu konusunda yoğunlaşır.
Doyum bir yandan idrarın bırakılması ve tutulması, bir yandan da mastürbasyon yoluyla sağlanır. Mastürbasyon daha sonra gelişecek olan çocuk cinsel kuramlarının kaynağında yer alır. Bu dönemde ortaya çıkan cinsel merakı, çocuğun cinsler arasındaki farkı penisin varlığı ya da yokluğu temelinde keşfetmesine neden olur. Ancak her iki cinste de bu fark başlangıçta inkar edilir; erkek çocuk annesinin penisi olduğuna inanmaya, kız çocuk da ileride bir penis sahibi olacağına inanmaya devam eder. Dürtünün nesnesi olan penis anatomik organdan çok güç, narsisik bütünlük organı olarak algılanan penistir.

Yeterince iyi bir anne bir yandan bebeğinin tümgüçlülüğünü beslerken bir yandan da yetersizlikleriyle onun hayal kırıklığına uğrayarak tümgüçlülük yanılsamasından uzaklaşmasına imkan verir. Winnicott’un geçiş alanı {transitıonal area) adını verdiği, öznellik ile nesnellik arasında yer alan ara alan bebeğin tümgüçlülükten kurtulmasına yardımcı olur. Geçiş alanının en iyi bilinen örneği geçiş nesnesi (transitional object)’dir. Geçiş nesnesi benliğe ait olmayan ilk mülkiyettir. Kısmi bir nesnenin simgesi olabilen geçiş nesnesinin en önemli özelliği ne bu nesneye ne de bebeğe ait olmasıdır (Winnicott, 1951 , Winnicott, 1971a).

Winnicott, 1951’de Geçiş nesneleri ve geçiş olguları’nı yayınlayarak kendi adı ile birlikte anılacak en ünlü kavramını yaratır.
Winnicott bebeğin yumruğunu, parmaklarını veya başparmağını emmesinden, bunun sağladığı doyumdan ve yatışmadan yola çıkar ve “ilk ben-olmayan sahip olma” olarak tanımladığı, çok küçük çocukların ayrıcalıklı bir nesneye bağlılıklarında, bunun bir uzantısını görür: bez parçası, pelüş ayı, yumuşak veya sert nesne. Bu nesne bir çok nedenle ara bir yerde bulunur: hem içeridedir, hem dışarıdadır veya ikisinin arasındaki sınırdadır.
Winnicott’un “geçiş” demesinin nedeni sadece çocuğun bedeni ile dış dünya arasında bir geçişi sağlaması ile ilgili değildir; anne ile birleşik bir durumdan onunla ilişkide olduğu bir duruma geçen çocuğun geçişini, bu nesnenin temsil etmesi nedeninden dolayıdır.
Demek ki bu geçiş nesneleri veya bu geçiş olguları, ki bu çocuğun bağlandığı bir melodi, basit bir cıvıltı, veya müzik notaları da olabilir, uyumadan önce bunları kullanan çocuk için çok büyük bir önem kazanır. Bunlar depresif kaygıya karşı, örneğin yatma zamanı ortaya çıkan anneden ayrılma kaygısına karşı kullanılan bir savunmadır. Genellikle anne bu geçiş nesnesinin değerini kabullenir. Onu yolculukta yanına alır, kirlenmesini ve kötü kokmasını kabul eder. Onu yıkamaz veya az sıklıkta yıkar çünkü şunu iyi bilir: eğer yıkarsa küçük çocuğun deneyiminde bir devamlılık kırılması sunar ki bu kırılma çocuk için nesnenin anlamını ve değerini yok edebilir.
Winnicott, içsel dünyamız yani ruhsal gerçekliğin dünyası olan öznel dünya ile dışsal gerçekliğin dünyası arasında konumlanan bir ara bölge, üçüncü bir alan, potansiyel bir bölge tanımlar. Bu potansiyel bölge, oyunun ve yaratıcılığın, ancak aynı zamanda sonradan tüm kültürel alanın, kültür zemininin ve dini bölgenin da yerleşeceği, bir yanılsama alanını temsil edecektir. Winnicott, geçiş alanına girişin ruhsal sağlığın başlıca temeli olduğunu düşünür. Bu deneyimin insanoğlu’nun gerçek zenginliklerine kapıyı açtığı inancını taşır: sanat, kültür ve yaratıcılık.

Winnicott çevre etkeninin temeline yerleştirdiği annelik işlevlerini üç başlık altında toplar. Tutma (holding) doğumdan itibaren bebeğin maruz kaldığı endişe verici yaşantılar karşısında korunmasına ve desteklenmesine denk düşer. Tutmanın yeterli ve düzenli olması bebeğin varoluşunun sürekliliğini hissetmesine ve dolayısıyla da olgunlaşmasına katkıda bulunur. Ele alış (handling) temizlik, giyim, v.b. gibi bakım işlemleri yanında bedensel temasın uygulanış biçimine karşılık gelir.

İçe atma benliği veya iyi nesneleri muhafaza etmeye yarar. Uzun dönemde güvenli bir kişilik inşa etmede rol oynayan en önemli düzeneklerden biridir: içe alınan ve güvenli bir şekilde içte yerleşen iyi nesneler, içeride kendini iyi hissetmenin, kendine güvenin ve ruhsal devamlılığın garantisi olacaktır.
Melanie Klein’a göre, içe atma ve yansıtma yaşamın başlangıcından itibaren ruhsal yapının ve nesnelerin oluşumunu sağlayan iki temel savunma mekanizmasıdır. İlk bedensel yaşantılar, özellikle de beslenme deneyimleri bu mekanizmaların etkili olduğu alandır. İlk doyum deneyimleri yaşam dürtüsüne bağlanır ve iyi nesne parçası olarak benliğin kuruluşunda kullanılmak üzere içe atılır. Buna karşılık engellenme ve doyumsuzluk yaşantıları tehlikeli olarak algılanır ve saldırgan affektlerle birlikte dışa atılır. Böylece yavaş yavaş ben/ben olmayan, iyi nesne parçası/kötü nesne parçası, iç/dış gibi ikilikler oluşur. Ancak ölüm dürtüsünün sürekli geri dönüşü savunmaların pekiştirilmesini gerekli kılar ve içe atma, yansıtma işlemleri sonucunda iki farklı nesne oluşur: bebeğin sakınması gereken ve dışında yer alan tehlikeli, persekütör kötü nesne ile bebeğin içinde yer alan ve korunması gereken ödüllendirici, yüceltilmiş iyi nesne. Kötü nesne anne üstbenliğinin taslağını oluştururken, iyi nesne de arkaik benlik taslağını oluşturur.

Esther Bick 1968’de yayımladığı “Erken Nesne İlişkilerinde Deri Deneyimi” adlı metninde, bebeğin bir kapsayan olarak anneye olan mutlak gereksinmesini vurgular. Yaşamın başlangıcında kendilik parçaları arasında herhangi bir bütünleşme duygusuna sahip olmayan bebek, mutlak bir çaresizlik içindedir. Kendilik parçalarının kapsanabilmesi için, bu işlevi görebilecek bir dış nesnenin bebek tarafından içe yansıtılması gerekmektedir. Kapsayıcı nesne bebeğin bedenini saran ve sınır oluşturan bir deri şeklinde algılanır. Ruhsallığın en primitif halinde kapsayıcı işleve olan yoğun gereksinme, bebeği ışık, ses, koku veya başka bir duyusal özellik taşıyan bir nesnenin arayışına iter. Böylelikle bu tür bir nesne kısa bir süre için de olsa, bebeğin ilgisini odaklayabilen ve dolayısıyla kendilik parçalarını bu ilgi etrafında tutabilen bir özelliğe sahiptir. Ama anne nesnesini bu tür bir nesneden farklı kılan annenin ruhsal özellikleri ve düşlemleme kapasitesidir (capacité de reverie). Veya Bion’un deyimiyle, düşünebilen bir meme oluşudur, yani bebeğin yansıttıklarını dönüştürerek ona geri gönderebilendir.

Kastrasyon kompleksi, çocuğun cinsler arasındaki anatomik farklılık (penisin olup olmaması) muammasına cevap niteliğinde geliştirdiği kastrasyon fantezisinden kaynak alır; buna göre aradaki farkın nedeni kızların penislerini kaybetmiş olmalarıdır (Laplanche, Pontalis 1967). Kastrasyon kompleksi her iki cinste farklı biçimlerde yaşanır. Kız çocukta penis yokluğu, inkar edilen ya da onarılmaya çalışılan bir haksızlık gibi algılanıp babaya yönelmeyle sonuçlanır. Erkek çocuktaysa penisi kaybetme korkusu anne üzerindeki emellerden vazgeçilmesine ve buna bağlı olarak Oidipal dönemin sonlanmasma yol açar .

Latans dönemi 6-12 yıllar arasında yer alır ve adından da anlaşıldığı gibi, çatışmaların ve özellikle de cinselliğin bir gizlilik perdesi ardına gizlendiği dönemdir. Bu evrede erojen bölgelerden kaynaklanan dürtülerden vazgeçilir ve beden bir bütün olarak ortaya çıkar. Bunun sonucunda cinsel ve saldırgan dürtüler denetim altına alınır; cinsel konulara merak başka alanlara taşınır ve sonuç olarak nesne ilişkileri cinsellikten arınır. Ödipal dönemden çıkışta gerçeklik ilkesinin ön plana çıkması, eğitim ve öğretim yoluyla kişiliğin bir tür obsesifleştirme sürecine tabi kılınmasına imkan verir. Böylece çocuk kuralları, zaman düzenini ve yasakları kabul eder. Özellikle tepki oluşturma mekanizması utanma, iğrenme ve tiksinme gibi duyguları ön plana çıkararak önceki dönemin cinsel çatışmalarını etkisiz kılar. Cinsel ve saldırgan dürtülerin doyurulması isteği yerini şefkat, fedakarlık ve saygı gibi duygulara bırakır.
Daha önceki dönemde başlayan aynı cinsten ebeveyle özleşleşme süreci, ebeveynin değer sisteminin benimsenmesi yoluyla pekişerek üst benlik oluşumunu hazırlar. Öte yandan çocuğun hayatına ebeveyn dışında yetişkinlerin girmesi, bir yandan ebeveynle yaşanan çatışmaların bu ikame figürlere taşınmasına neden olurken, bir yandan da bu figürlerin üst benlik oluşumuna katkıda bulunmasıyla sonuçlar. Tüm bu koşullar daha önceki dönemde başlamış olan ödipal çatışmanın çözülmesi sürecine katkıda bulunur.

Depresif pozisyonda manik savunmalar depresyona ve suçluluğa karşı devreye girer. Başlıca özellikleri:

1) ruhsal gerçekliğin inkarı ve bunun sonucu olarak dış gerçekliği inkara eğilim
2) omnipotans (tüm güçlülük)
3) iyi nesnelerin öneminin inkarı
4) benliğin bağımlı olduğu nesnelerin öneminin inkarı

Depresif pozisyon nesneye duyulan bağımlılığın farkına varılması ile yakından bağlantılıdır. Manik savunmalar bu bağımlılık duygusuna karşı devreye girer; böylece nesneye duyulan bağımlılık ve ambivalans inkar edilir ve nesne kaybı endişesi giderilmiş olur. Mania’da en önemli nitelik tüm güçlülüktür. Nesne tüm güçlü bir biçimde kontrol edilir; üzerinde mutlak zafer sağlama ve nesneyi aşağı görme duygusu oluşturulur ki nesnenin kaybı acı veya suçluluk yaratmasın. Bu duygular oluşturularak, nesneye bağımlı olma, ona değer atfetme, onu kaybetme endişesi ve suçluluk inkar edilmiş olur. Nesnenin hiç önemi olmadığına dair tüm güçlü bir düşünceye alternatif olarak içsel nesne idealize de edilir ki (ülküleştirme) burada da nesneyi yok etme ve kayıp duygusu yine inkar edilmiş olur (nesne o kadar üstündür ki yok edilemez, kaybedilemez). Bu savunmalar aslında normal gelişimin bir parçasıdır; depresyonun tamir ile çözüme varması oldukça yavaş bir süreçtir. Çocuk uzun süre acıdan ancak manik savunmalarla korunabilir ancak yaşanan acı dolu deneyimler çok aşırıysa fiksasyon noktaları oluşabilir ve gelişimde olumsuz etki yapar (Klein, 1935).

Çok istemesine rağmen hayran olduğu babası gibi tıp eğitimi göremediği gibi yüksek öğrenim de görmeyen ama buna karşılık dünya çapında kabul gören, hükmedici ve müdahaleci bir anne ile büyüyen, çok erken yaşta ardarda kayıplar yaşayan, çocuk psikanalizi konusundaki özgün görüşleri S.Freud tarafından temkin ve kayıtsızlıkla karşılanan, Anna Freud ile giriştiği çatışmada kızı Melitta Schmidberg tarafından “analitik olmamak”la suçlanan Melanie Klein, gerek sıradışı yaşam öyküsü, gerekse bu öyküyle yakından ilişkili olan özgün ve çarpıcı kuramlaştırmalarıyla psikanaliz tarihinin en tartışmalı kişiliklerinden biridir. Melanie Klein’ın düşüncesinin başlangıçtan itibaren tartışmaların hedef noktası haline getiren yönü ise, bir yandan Freud’un gelişim kuramına kökten değişiklikler getirirken, bir yandan da onun çizgisine sadık kaldığı iddiasıdır.
Melanie Klein, çocuk psikanalizinde oyunun yetişkin psikanalizindeki serbest çağrışımın yerini tuttuğu savına dayanan tekniğiyle çocuk psikanalizinin öncüleri arasında yer alır. Oysa oyunu çocuk psikanalizine kazandırma fikri ve uygulaması psikanaliz tarihinin karanlıkta kalmış kişilerinden, ilk çocuk psikanalisti Hermine Hug-Hellmuth’a aittir. Bu katkısı hesaba katılmazsa M. Klein’ın gelişim kuramına katkısı iki eksende gelişir. Bunlardan ilki yaşam ve ölüm dürtülerine verdiği önceliktir. S.Freud için bir savdan ileri gitmeyen Eros ve Thanatos karşıtlığı Melanie Klein için gelişimin tek yürütücü gücü durumundadır. Dolaysıyla içsel çatışmalar tüm sahneyi kaplar ve dış etkenler neredeyse görmezden gelinir. İkinci eksen ise birinciyle yakından bağıntılıdır ve ölüm ve yaşam dürtülerinin doğumdan itibaren etkin olduğunu varsayar. Başka bir deyişle, S. Freud5un düşündüğü üzere yaşamın başlangıcında nesnesiz bir birincil narsisizm dönemi olmadığı gibi benliğin oluşması için nesne ile herhangi bir etkileşim (en azından gerçeklik düzeyinde) gerekli değidir. Bu durumda S.Freud’un 0-6 yaşlar arasına yaydığı gelişim evreleri ve bu evrelere özgü çatışmalar Melanie Klein’da sıkıştırılarak ve iç içe geçirilerek yaşamın ilk iki yılma sığdırılır (Klein M. et al., 1952)

Yaşamın ilk yılını kapsayan oral evrede dürtünün kaynağı dudaklar, ağız ve yutak bölgesidir. Dürtünün nesnesi anne memesidir. Dürtünün amacı başlangıçta besinlerin bedenin içine alınmasıdır. Beslenme ihtiyacının giderilmesine oral hazzın eklenmesiyle, dürtü otoerotik hazzı da hedeflemeye başlar. Böylece cinsellik bedenin temel ihtiyacının giderilmesini destek alır (anlehnung, anaclisis).
K.Abraham (Abraham, 1924) oral evreyi erken ve geç olmak üzere ikiye ayırır. Yaşamın ilk 6 ayına denk düşen erken evre, edilgen içe alma evresidir. Meme henüz hem iyi hem de kötü olarak algılamadığı için ambivalans öncesi evre olarak da adlandırılır. Geç oral evreyse 6-12 aylar arasında yer alır ve “yamyamlık” dürtülerinin dışavurumu nedeniyle emme etkinliğine ısırma etkinliği de eklenir. îlk dişlerin çıkışı bir yandan diş etlerinin duyarlılığını arttırırken, bir yandan ısırmayı mümkün kılar. İçe almanın etkin ve tahripkar bir. nitelik almasıyla birlikte nesneye zarar verme ve ondan zarar görme endişesi ambivalansın doğmasına neden olur.
Nesne ilişkisi oral evrede, birincil narsisizmden kısmi nesne ilişkisine geçiş şeklinde başlar. Birincil narsisizm evresinde anne ve bebek birbirinden ayrılamaz; yalnızca gerilim ve sükunet anları ayırdedilir. İç/dış, kendi/kendi olmayan ayırımı henüz yoktur; bebek ihtiyaçlarının karşılanmasını kendi eseri olarak yaşadığı için mutlak bir tümgüçlülülçten söz edilebilir. Daha sonra engellenmelerin ve yokluk yaşantılarının tekrarı ile birlikte bebek gerilimin kendi içinde olduğunu, doyumun ise dışarıdan geldiğini farkeder. Böylece dıştaki nesneler keşfedilir ve sağladıkları doyuma göre iyi ya da kötü olarak değerlendirilir. Keşfedilen dış nesne anne memesidir. Birinci yılın sonunda anne bütünlüğü içinde tam nesne olarak algılanır.
Bu evrede anne besin ile özdeşleştirildiğinden, anne ile ilişkide yaşanan sorunlar beslenme alışkanlıkları düzeyinde dışa vurulur (anoreksi, kusmalar).

Otistik çocuk vakitsiz olarak algıladığı anne ile bedensel kopuşun yarattığı kaotik duruma ve derin çaresizliğe karşı korunma amacıyla, kendisini bedensel duyumlardan oluşturduğu bir kabukla korumaya çalışır veya bu tür duyumlardan oluşan katı ve statik bir kapsülün içine kapatır. Böylelikle otistik kabuk veya kapsül çocuğu, dehşet uyandıran dışsal etkenlere karşı koruma işlevi görür. Bu kabuk erken bir dönemde vakitsiz olarak yaşamış olduğu bedensel ayrılığın yol açtığı şiddetli duyguların üzerine bir kapak gibi yerleşir. Otistik kabuk çocuğun kendi kendine ürettiği duyumlar ve tekrarlanan prosedürlerden oluşur. Tustin bunları “otistik duyumlar-nesneler”olarak adlandırır. Bunlar “dokunsal varsanılar”a karşılık gelirler ve somut fantezilerin bir parçasıdır. Bu otistik duyumlar- nesneler katıdır ve çocuk bunları elleriyle tutarak bedenine yaklaştırır. Yani bunlar çocuğun kendi kendine bir kapsayan yaratma çabasına karşılık gelirler. Oysa bebeğin duyumlarına kapsayan sağlama işlevini sadece öteki, yani anne görebilir. Bunu bebek kendi başına yaratamaz.

Hermine Hug-Helmuth ve daha sonra da Anna-Freud, çocuk psikoterapisinde oyunu ilişkiye girme olanağını sağlayan bir destek olarak kullanmışlardır. Çocuğun seanslar esnasındaki oyunu ile analizdeki yetişkinin serbest çağrışımı arasındaki eşdeğerliği ileri süren ve yeni bir görüş açısını ortaya atan Melanie Klein’dır. Klein’a göre oyunun simgesel niteliği, ruhsal işleyişin derin katmanlarına yönelten yorum aktivitesi aracılığı ile, analiste altta yatan çatışmaları bilince çıkartma olanağını verecektir.
Winnicott önemli derecede farklı düşünceler geliştirmiştir. Oyunu kendi başına, içeriğini yorumlama gereği duymadan ele almıştır. Bir çerçeve içinde cereyan eden oyunun zaten kendisi bir terapidir. Winnicott’a göre analiz, “iki oyun alanının örtüştüğü” bir yer haline gelir; “birlikte oynamakta olan iki kişiyi” andırır. Winnicott düşüncesini şöyle dile getirir: “ Psikanaliz, psikoterapi, oyun malzemesi ve oyun oynama sıralamasını tersinden yapmak gerektiğine dikkat çekmek istiyorum. Bir başka deyişle, sağlığın göstergesi ve evrensel olan oyundur ?…? ve son olarak söyleyeceğim şudur ki, psikanaliz oyun oynamanın, insanın kendisiyle ve başkalarıyla iletişim kurmasına hizmet eden çok özel bir biçimi olarak gelişmiştir” (Winnicott, 1971)

Freud’un, Sofokles’in Kral Oidipus tragedyasının kahramanı Oidipus’un babasını öldürüp annesiyle evlenmesinden esinlenerek adlandırdığı bu kompleks, pozitif şeklinde karşı cinsten ebeveyne duyulan aşk ve aynı cinsten ebeveyne duyulan nefret duygularını kapsar. Negatif şeklindeyse aynı cinsten ebeveyne aşk, karşı cinsten ebeveyne ise nefret söz konusudur. Oidipus kompleksinde bu iki şekil bir arada bulunur. Oidipus kompleksi fallik evre olarak adlandırılan 3-5 yaşları arasındaki dönemde doruk noktasındadır. Gücünü yitirip sönmesi latans döneminin başlangıcını işaret eder.

Aslında fallik evrenin içinde yer alan ve onun devami sayılabilecek olan ödipal dönem 4-
6 yaşlar arasında yer alır. Bu dönemde dürtünün nesnesi penis değil, karşı cinsten ebeveyndir. Başlangıçta her iki cins için de temel nesne anne olduğu için, erkek çocuk açısından nesne değişikliği söz konusu değildir. Erkek çocuk annenin tüm sevgi ve ilgisine sahip olmak ister. Kız çocuk ise kendisine bir penis veremeyen anne tarafından hayal kırıklığına uğratıldığı için anneden uzaklaşır ve babaya yönelir. Babadan bir bebek sahibi olma umuduyla, penis arzusundan vaz geçer. Ancak erkek çocukta kastrasyon endişesi, kız çocuktaysa anneyi kaybetme korkusu ödipal arzulardan vaz geçilmesi ve latans dönemine girilmesine yol açar. Ancak bu iki etken yanında, tekrarlayan başarısızlıklar sonunda gerçekliğin kabulü ve zaman faktörünün devreye girmesi (sen çocuksun, büyüyünce, vb.) bu vazgeçişi kolaylaştırır. Karşı cinsten ebeveyne sahip olma arzusu yerini, kendi cinsinden ebeveyle özdeşleşme çabasına bırakır.
Ödipal dönemi izleyen latans dönemi ve ergenlik Freud tarafından doğrudan ele alınmamıştır. Latans dönemi ile ilgili olarak, Freud sadece tiksinme, utanma, ahlaki ve estetik eğilimlerin bir dalgakıran misali cinsel dürtülerin harekete geçmesine engel olduğunu ve eğitimin buna katkıda bulunduğunu hatırlatmıştır. Aynı şekilde ergenlik de Freud’un yapıtında diğer evreler gibi yer bulmaz. Sadece pubertenin neden olduğu dönüşümlerden söz eder (Freud; 1905,1908).

Persekütör endişe (zarar görme endişesi) benliğin korunmasına yöneliktir. Benliğin kötü nesneler tarafından yok edileceği kaygısına karşılık gelir. Klein’a göre (1935), nesnelerin kötü olarak algılanması, sadece bu nesnelerin bebeğin arzularını frustrer etmesinden kaynaklanmaz, asıl bebeğin kendi agresyonunu bu nesnelere yansıtmasından ileri gelir; sonra bu nesneler persekütör imagolar haline gelir. Bu imagolar gerçek nesnelerin fantastik olarak çarpıtılmış şekilleridir, hem dışa hem de egonun içine yerleştirilirler. Bu persekütörlere karşı savunmaların en eski yöntemlerinden biri ruhsal gerçekliğin inkarıdır. Dış gerçeklik de inkar edilir: en şiddetli psikoz biçimleri bu şekilde oluşur. Persekütörler dışarı yansıtılır ama kurtuluş mümkün değildir: paranoyanın temeli budur.

Freud’e göre psikanaliz:
1) başka türlü ulaşılamayan ruhsal süreçleri araştırma yöntemine
2) bu araştırmaya dayanan nevrotik bozuklukları tedavi yöntemine
3) bu yolla elde edilen ve giderek yeni bir bilimsel disiplin haline gelen bir dizi ruhbilimsel kavrama verilen addır (Freud, 1923a).
Araştırma ve tedavi yöntemi olarak psikanalizin Freud’un sağlığında kökten değişimlere uğramamasına karşılık, kuram olarak psikanaliz klinik veriler ve kuramsal kavramlaştırmaların diyalektik ilişkisi içinde sürekli değişikliklere uğrayarak gelişmiştir. Sonuç olarak Freud’un ortaya koyduğu kuram, insanın ruhsal yapısını ve bu yapının işleyişini açıklamaya yönelik bir model olarak değerlendirilebilir. Ancak ruhsal yapıyı ve işleyişini açıklama uğraşı kaçınılmaz olarak ruhsal yapmm gelişimini de kapsadığından psikanalitik kuram doğumdan yetişkinliğe kadar uzanan dönemi kendi bakış açısıyla ele alır.
Psikanalitik gelişim kuramı, Freud’un yetişkin hastaların analizlerinden elde ettiği veriler üzerine kurulmuştur; aktarım nevrozunun çocukluk nevrozunun yeniden alevlenmesi olduğu göz önüne alınırsa, bu verilerin çocukluk dönemine ait bilgilerle sınırlı kalmayıp doğrudan analiz sürecinden sağlandığı anlaşılır. Bu anlamda psikanalitik kuramın gelişimini ele aldığı çocuk ”sonradan etkiyle” (nachtragîichkeii, differed acîion) oluşmuş kurgusal bir çocuktur. Freud’un tek çocuk hastası olan Küçük Hans’m analizi çok özel koşullarda gerçekleşmiş ve bir anlamda Freud’un kuramını destekleyen veriler sağlamıştır. Bu arada Freud’un doğrudan gözlemle elde verilerden geliştirdiği kuramlaştırmalar da mevcuttur. Torunu Ernst’in makara oyununa (fort-da) ilişkin çıkarsamalar ileride tekrarlama kompulsiyonuna ilişkin kuramlaştırmasının temelini oluşturacaktır (Freud, 1920). Freud’un bu gözlemi, kendisini izleyen Melanie Klein, Donald Winnicott. ve Jacques Lacan gibi psikanalistler tarafından farklı bağlamlarda kullanılmıştır. Özellikle Jacques Lacan çocuğun simgesel düzene girişinde nesnenin ortaya çıkmasının ve kaybolmasının rolünü vurgulamak için sık sık makara oyununu örnek göstermiştir (Lacan, 1973).
Freud’un, otoanalizinfden yola çıkarak kendi tarihini yeniden kurma uğraşından doğan psikanalizin çocuğunun kurgusal bir çocuk olmasına karşılık, psikanalitik gelişim kuramından hareket ederek çocuk gözlemine yönelen psikanalistlerin deneyimlerinden ortaya çıkan çocuklar, kimi zaman psikanalizin kurgusal çocuğuyla çakışırken (Rene Spitz, Donald Winnicott, Margaret Mahler) kimi zaman da bu çocuğun hayli uzağına düşmüştür (John Bowlby).

Freud ruhsal yapının belirli bir enerjiyi iletme ve dönüştürme yetisini ve sistemler veya merciler temelinde farklılaşmasını belirtmek üzere ruhsal aygıt kavramına başvurmuştur (Laplanche ve Pontalis, 1976). Rüyaların Yorumunda, ruhsal aygıtı optik cihazlarla karşılaştırır ve ruhsal işleyişi bölmeye ve aygıtı oluşturan her bir bölüme bir işlev vererek işleyişi anlaşılır kılma uğraşından söz eder. Değişik işlevleri belirli yerlere (topo) yerleştirme çabası anatomik lokalizasyonu hatırlatırsa da, burada söz konusu olan uyaranların uyması gereken düzeni belirlemektedir. Sonuç olarak, işleyişi açıklamayı hedefleyen bir model söz konusudur. Temel işlevi organizmanın içsel enerjisini en düşük düzeyde tutmak olan bu modelin bir boyutu yerleştirmedir.

Bir öznede birbirine zıt içsel gerekliliklerin karşı karşıya gelmesi durumunda çatışmadan söz edilir (Laplanche, Pontalis 1967). Çatışma, açık olabileceği gibi (herhangi bir arzu ile bunu yasaklayan ahlaki değer ya da iki zıt duygu arasındaki çatışma) gizli de olabilir. Bu durumda, açık çatışmanın içinde kılık değiştirmiş olarak yer alır yani semptom olarak dile gelir. Birbiriyle karşı karşıya gelen güçlerse farklı nitelikte olabilir: arzu ile savunma arasındaki çatışmalar, farklı sistem ve merciler arasındaki çatışmalar (bilinçdışı/bilinç,benlik/üst benlik) dürtüler arasındaki çatışmalar (yaşam dürtüsü/ölüm dürtüsü) gibi. Psikanalitik kurama göre, çatışma insan doğasının ayrılmaz bir parçasıdır.

A. Freud tarafından tarif edilen saldırganla özdeşleşme çocuğun dışsal bir tehlike karşısında saldırganı kendine örnek alarak ve onu taklit ederek edilgen nesne konumundan etkin özne konumuna geçmesine denk düşer .Normal gelişim süreci içinde çocuğun kendi üzerinde otorite sahibi olan kişiler (ebeveyn, öğretmen, doktor, v.b.) karşısında başvurduğu ve üstbenlik oluşumuna katkıda bulunan bu mekanizma, travmaya maruz kalan ya da fiziksel hastalık çeken çocukların temel savunma mekanizması haline gelebilir .

Annenin bebeğin tümgüçlülük yanılsamasını sağlayamaması durumda, bebeğin annenin ihtiyaçlarına ayak uydurup, bir boyun eğme tutumu sergilemesi söz konusudur. Bu durum sahte kendilik (false şelf) gelişimine başlangıç oluşturur. Gerçekte sahte kendiliğin işlevi gerçek kendiliği gizleyerek korumaktır. Tüm toplumsallaşmış davranışlarda bir miktar sahte kendilik mevcuttur. Ancak patolojik sahte kendilikte, sahte kendilik doyum ve ifade imkanlarından mahrum bırakılmış olan gerçek kendilikten tamamen kopmuştur (Winnicott, 1962 ).

Çiziktirme oyunu’nda (squiggle game) ise önce Winnicott kağıt üzerine hiçbir şeye benzemeyen bir çizgi yapar ve çocuk onu bir şekle dönüştürür. Bu resim çocuğun yansıtmalarını içermesi nedeniyle üzerinde konuşulabilecek bir malzeme oluşturur. Daha sonra da aynı çiziktirmeyi çocuk yapar ve bu kez Winnicott onu bir şekle dönüştürür ( Winnicott, 1951, 1971c). Bu oyunda Winnicott, ara alan olarak tanımladığı “geçiş alanını” çocuğa ulaşma yolu olarak kullanmaktadır.

Şizo-Paranoid konum olarak adlandırılan ve yaşamın ilk 3-4 ayına yayılan bu dönemde, perseküsyon kaygılarına (zarar görme endişesi) karşı yansıtmanın yanısıra özgül savunma mekanizmaları kullanılır (Klein M. 1946). Yarılma-ayırma (splitting) ile nesne iyi ve kötü olarak ikiye ayrılır ve nesneyi ayırma kaçınılmaz olarak benlik ayırmasına yol açar. İyi ve kötü sıfatları nesnenin içkin özellikleri olmayıp doyum sağlayıp sağlamamasına göre nesneye yakıştırılır. Yansıtmalı özdeşim (projective identifıcation) ile ise benlik parçalarının nesneye yansıtılarak nesnenin ele geçirilmesi ve denetlenmesi hedeflenir.

Agresif öğelerin etkisini onarma fantezisidir; saldırganlığın bir sonucu olarak ortaya çıkar. Depresif acı iyi nesneyi kurtarma, tamir etme arzularını doğurur. Tamiri kolaylaştıran etkenler olarak Klein (1935) annenin yeniden görünmesinin önemine dikkat çeker (örn. saklambaç oyunları), çocuğun düşmancıl duygularının tüm güçlülüğüne olan inancı böylece zayıflar; tamir etme güçlerine olan inancı fazlalaşır. Annenin tekrar ortaya çıkmaması veya sevgi eksikliği çocuğu depresif ve zarar görme endişeleriyle baş başa bırakır.
Tamir Kleinien düşüncede Yapıp Bozma’dan yola çıkarak oluşturulmuş bir düzenektir; yıkıcı eylemi iptal etmeye gönderme yapar. Klasik teoride -suçluluğun yapıcı bir eyleme dönüştürülmesi- bağlamında süblimasyona (yüceltme) benzer.

Winnicott’a göre bebek memeyi yarattığına dair bir yanılsama geliştirir. Winnicott narsisizmin gelişmesi ve benliğin olgunlaşması için bu yanılsamayı esas görür ve şöyle devam eder: “Eğer anne memeyi tam zamanında vermemiş olsa bu yanılsama gelişemez.” Anne bebeğin gereksinmelerine ve spontan dürtülerine uyum sağlayabildiğinde, bebeğin bu etkileşim alanında yaşadığı doyum deneyimi ona memenin yaratıcısı olduğu yanılsamasına yol açar. Yani gereksinim duyduğunda memeyi yaratabilme gücüne sahip olduğu duygusunu taşır. Ancak kendi tümgüçlülüğüne ilişkin bir yanılsamayı deneyimledikten sonra, memeden kademeli olarak ayrılmayı kabul edebilir. Daha sonra yaşanacak engellemeler ve hayal kırıklıkları bu tümgüçlülük yanılsamasının kademeli olarak yıkılmasına neden olacaktır. Bebeğin memeden kesilmesi, yanılsamanın bozulmasına karşılık gelir. Ama yanılsamanın bozulabilmesinin koşulu, öncesinde annenin bebeğin gereksinmelerine uyum sağlayarak onda yanılsamaya yol açmış olmasıdır.

Freud’un geliştirdiği Projeksiyon (Yansıtma) kavramı genel olarak kişinin dürtü, arzu gibi içten gelen ve kabul edilemez duygularını dışarı atarak dış dünyaya atfetmesini anlatan savunma mekanizması anlamında anlaşılır. Ancak, psikanalitik teoride, projeksiyon daha geniş bir anlamda kullanılır. Freud (1919: 107-108), Totem ve Tabu adlı eserinde yansıtmanın sadece bir savunma olarak ortaya çıkmadığından, çatışma olmadığında da varolduğundan bahseder. İç algının dışarı yansıtılmasının ilkel bir mekanizma olup, dış dünyayı oluşturmada duyusal algılarımızı etkilediğini belirtir. Kişi, kendisini çevreleyen ortamı algılar ve kendi duygulanım durumuna, beklentilerine, arzularına göre tepki verir (Laplanche ve Pontalis, 1967: 344-345).
Melanie Klein’a göre ise, içe atma ve yansıtma yaşamın başlangıcından itibaren ruhsal yapının ve nesnelerin oluşumunu sağlayan iki temel savunma mekanizmasıdır. İlk bedensel yaşantılar, özellikle de beslenme deneyimleri bu mekanizmaların etkili olduğu alandır. İlk doyum deneyimleri yaşam dürtüsüne bağlanır ve iyi nesne parçası olarak benliğin kuruluşunda kullanılmak üzere içe atılır. Buna karşılık engellenme ve doyumsuzluk yaşantıları tehlikeli olarak algılanır ve saldırgan affektlerle birlikte dışa atılır. Böylece yavaş yavaş ben/ben olmayan, iyi nesne parçası/kötü nesne parçası, iç/dış gibi ikilikler oluşur. Ancak ölüm dürtüsünün sürekli geri dönüşü savunmaların pekiştirilmesini gerekli kılar ve içe atma, yansıtma işlemleri sonucunda iki farklı nesne oluşur: bebeğin sakınması gereken ve dışında yer alan tehlikeli, persekütör kötü nesne ile bebeğin içinde yer alan ve korunması gereken ödüllendirici, yüceltilmiş iyi nesne. Kötü nesne anne üstbenliğinin taslağını oluştururken, iyi nesne de arkaik benlik taslağını oluşturur.

Yansıtmalı özdeşimde benliğin bir kısmı (örneğin öfke veya başka bir kötü duygulanım) diğer bir kişide görülür ve kişinin kendisinde inkar edilir. Bion (1959) yansıtmalı özdeşimi temelde ikiye ayırır: a) Patolojik biçimi: Tümgüçlülük ve şiddet içerir; benlik ve nesne arasında karmaşa (confusion) vardır; b) “Normal” biçimi: Şiddet yoğun değildir, iç ve dış gerçeklik muhafaza edilir; empatiye gönderme yapar, yansıtan kendi farklılaşmış kimliğinin farkındadır.

Winnicott’a göre annenin bebeğine bakım verebilmesi için onunla özdeşim kurması, başka bir deyişle bebeğinin neye ihtiyaç duyduğunu hissetmesi gerekir. İşte birincil annelik meşguliyeti {primary maternel preoccupation) adını verdiği süreç hamilelik boyunca annenin bu özdeşimi gerçekleştirmesine olanak verir (Winnicott DW 1956).Winnicott, annenin çevreden uzaşlaşarak içine kapandığı ve doğacak bebeğine odaklandığı bu süreci “normal bir hastalık” olarak da tanımlar. Doğumdan sonraki haftalarda giderek etkisini yitiren bu duyarlılık hali zamanla yerini yeterince iyi anne’ye (good enough mother) bırakır. Artık anne bebeğinin tüm ihtiyaçlarını bekletmeden eksiksiz karşılamakla yükümlü değildir; geçici yetersizlikler sergileyebilir, ancak bunlar hiçbir zaman bebeğin katlanma yetisini aşmaz (Winniicott, 1949).

Birinci yerleştirme: İlk kez Bilimsel Psikoloji Taslağında. Freud ruhsal yapı içinde bilinç, bilinçdışı ve önbilinci ayrı ruhsal yerler olarak tarif eder. Ancak burada enerjinin dolaşımını süzenleyen nörolojik bir model söz konusudur (Freud, 1895a). Daha sonra Histeri Üzerine Çalışmalar (Freud ve Breuer, 1895b) ve özellikle de Rüyaların Yorumu ‘nda (Freud, 1900) bölümleme daha netleşir. Bilinç, algı-bilinç sisteminin işlevidir ve içsel ve dışsal algıların anlık niteliğine denk düşer. Bilinçdışı, bilinç dışına atma mekanizmasıyla önbilinç-bilinç sistemine girişi engellenmiş içeriklerden oluşur. Önbilinç ise belirli bir anda bilinç alanında bulunmayan, ancak bilinç alanına girebilecek, bir anlamda güncelleşebilir içeriklerce oluşturulur.
İkinci yerleştirme: Haz İlkesinin Ötesinde adlı yapıtında (Freud S. 1920), özellikle de Benlik ve Altbenlik’te (Freud, 1923) Freud ruhsal aygıtı farklı eksenlerde tekrar bölümlere ayırır.Bu yeniden yerleştirme sonucunda ortaya altbenlik, benlik ve üstbenlik çıkar. Altbenlik kişiliğin dürtüsel boyutunu oluşturuken, benlik kişiliğin bütününün çıkarlarını gözetir. Ebeveynin istek ve yasaklarının içselleştırilmesiyle oluşan üstbenlik ise yargılayan ve eleştiren mercidir. Bu yeni yerleştirme kişiliği merkez aldığı için, gelişim kuramına daha uygun bir model oluşturmaktadır. Bununla birlikte birinci yerleştirme işlevini yitirmemekte, birinci yerleştirmeye farklı düzeylerde eklemlenmektedir. Böylece benliğin ve üstbenliğin bir bölümü bilindışında kalabilirken altbenliğin bazı bölümleri de bilince ulaşabilir.

• Abraham K (1924) Esquisse d’une histoire du developpement de la libido, (Euvres Completes,t II, trad. ilse Barande, Paris. Pay ot, 1989, Versuch einer Entwicklungsgeschichte Libido auf Grund der Psychoanalyse seelischer Störungen. Neue Arbeiten zur artzlichen Psycoanalyse, Leipzig-Wien, F.Deuticke
• Abram J (2001) Le langage de Winnicott, Paris, Edition Popesco.
• Bick E (1968) The experience of the skin in early object-relations, İnternational J of Psychoanalysis, no 49, pp. 484
• Freud A (1926) Introduction to the Technique of the Analysis of Children , in The Psychoanalitical Treatment of Children, trad. Nancy Proctor-Gregg, New York, Schocken Books, 1964, Einfuehrung in die Technik der Kinderanalyse , Internat Psychoanalyt Verlag, Vienna
• Freud A (1936) Le moi et les Mechanismes de defense, trad. Anne Berman, Paris, P.U.F., 1949 Das leh und die Abwehrmechanismen, Wege und Irrwege in der Kinderentwicklung, Wien, Internat. Psychoanal. Verlag
• Freud A (1965) Normality and Pathology in Childhood, Assessments of Ûevelopment, New York, Internat Univ. Press, 1980
• Freud S (1895a) [1950] Esquisse d’une Psychologie Scientifıque, in La Naissance de la Psychanalyse, trad. Anne Berman, Presses Universitaires de France, Paris, 1969,379-397, Aus des Anfangen der Psychoanalyse, Imago Publishing, London
• Freud S, Breuer J (1895b) Etudes sur Vhysterie, trad. Berman A, Paris ,Presses Universitaires de
• France, 1956, Studien über Hysterie, Leipzig-Wien, F. Deuticke
• Freud S (1900) L ‘interpretation des reves, trad. Meyerson I, Presses Universitaires de France, 1967, Traumdeutung, Leipzig-Wien, F. Deuticke
• Freud S (1905) Trois essais sur la theorie de la sexualitey trad. Reverchon-Jouve B, Paris, Gallımard, 1962, Drei Abhândlungen zur Sexualtheorie, Leipzig-Wien, F. Deuticke
• Freud S (1908) Caractere et erotisme anal, in Nevrose, Psychose et Perversion, trad. Laplanclıe J. Paris, Presses Universitaires de France 1977,148, Charakter und Analerotik, Psychiat-neurol. Wschr. IX465-467
• Freud S (1915) Pulsions et destins deş pulsions, in Metapsychologie, trad. Laplanche Jr Pontalis JB, Paris, Gallimard, 1999, 11-44 Triebe und Triebschiksale, Internat. Zschr. Ârtzl Psychoanal III 84-100
• Freud S (1920) Au-dela du pricipe de plaisir, in Essais de Psychanalyse, trad. Laplanche J, Pontalis JB, Paris, Editions Pay ot, 1981,41-112, Jenseitz des Lustprinzips, Leipzig-Wien-Zürich, Internat. Psychoanal. Verlag
• Freud S (1923a) “Psychanalyse” et “Theorie de la libido”, in Resultats, Idees, Problemes II, trad. Bourgignon A, Cotet P, Paris, Presses Universitaires de France, 1985, Libidotheorie Psychanalyse in Marcuse M (ed) Handwörterbuch des Sexualwissenschaft, Bonn- 296-298,377-383
• Freud (1923b) Le moi et le ça, in Essais de Psychanalyse, trad. Laplanche J, Paris, Editions Pay ot, 1981, 221-275, Das leh und das Es, Leipzig-Wien-Zürich, Internat. Psychoanal.Verlag
• Hinshelwood R. D. (1989,1991) A Dictionnary of Kleinian Thought, London, Jason Aronson Inc.
• Kayaalp L (2007) Psikanalitik Gelişim Kuramları, (Ed. Soykan; Işık Taner), Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, İstanbul, Golden Print.
• Lacan J (1973) Le Seminaire l’ivre XI Les quaîre concepts fondementaıa de la psychanalyse, Paris, Seuil, 60-61
• Laplanche J, Pontalis JB (1967) Vocabulaire de la Psychanalyse, Paris, Presses Universitairesde France ‘
• Klein M (1935) A contribution to the psychogenesis of manic-depressive states, Int JPsycho-Anal 16: 145-74
• Klein M (1946) Notes on some sehizoid mechanism, Internat JPsycho-Anal, 27, 99-110
• Klein M, Heimann P, Isaacs S, Riviere J (1952) Developments in Psychoanalysis, London, Hogart&Inst Psycho-Analysis.
• Tustin F (1990), Autisme et Protection, Paris, Seuil, pp. 184.
• Winnıcott D W (1941) The observations of infants in a set situation, Internat J Psycho-Anal,22, 229-249
• Winnıcott D W (1945) Primitive Emotional Development, Internat J Psycho-Anal, 26,, 145-156
• Winnıcott DW (1949) [1954] Mind and its relation to the psyche-soma, Brit J Med Psychol XXVII, 201-209
• Winnicott D W (1951) [1953] Transitional objects and transitional phenomena, a study of first not-me possession, Internat J Psycho-Anal 34, 89-97
• Winnicott DW (1956) Primary Maternal Preoccupation, in Collected papers, ThroughPaediatrics to Psycho-Analysis, London, Tavistock Publications, 1958, 300-305
• Winnicott D W (1960) The theory of infant-parent relationship, in The maturational Process and the Facilitating Environment, London, Hogart& Inst Psycho-Anal, 1965, 17-55
• Winnicott D W (1962) Ego distortion in terms of true and false Şelf, in The maturational Process and the Facilitating Environment, op.cit. 56-63
• Winnicott DW (1971a) Transitional Objects and Transitional Phenomena, in Playing and Reality, London Neww York, Tavistock/Routledge, 1-25
• Winnicott D W (1971b) Mirror-role of Mother and Family in Child Development, in Playing and Reality, op.cit. 111-118
• Winnicott D W (1971) Therapeutic Consultations in Child Psychiatry, London, Hogart&InsPsycho-Anal